کمال گرایی یعنی چه؟
ابتدا باید بدانیم کمال گرایی یعنی چه. در حالی که کمالگرایی به‌عنوان یک ویژگی «شخصیتی» توصیف می‌شود، معمولاً گرایشات «رفتاری» خاصی را نیز شامل می‌شود. افرادی که کمال‌گرا هستند، علاوه بر انتظارات بالا، تمایل دارند به روش‌ها و روال‌های ثابتی برای برآوردن این انتظارات تکیه کنند.
در جامعه با کمال‌گرایان طبق استانداردهای دوگانه و عجیبی برخورد می‌شود، چراکه همزمان به‌خاطر دستاوردهای‌شان مورد تحسین قرار می‌گیرند، اما به دلیل سخت‌گیر بودن، کنترل‌گری و تنش بیش از حد مورد انتقاد هم هستند. این استاندارد دوگانه نشان می‌دهد که بسته به موقعیت و نحوه‌ی ابراز این ویژگی، کمال گرایی می‌تواند بسیار مفید یا بسیار مضر باشد.
حال که دانستید کمال گرایی چیست و چه معنی و مفهومی دارد، وقت آن است با انواع کمال گرایی نیز آشنا شوید. کمال گرایی می‌تواند به طرق مختلف پدید بیاید و بروز داده شود. برخی افراد تقریبا در تمام زمینه‌های زندگی خود گرایش‌های کمال‌گرایانه از خود نشان می‌دهند، در حالی که این گرایش‌ها در برخی دیگر ممکن است فقط به مدرسه یا محیط کار محدود شود.
برخی پژوهش‌ها ۳ مورد مختلف از انواع کمال گرایی را معین کرده‌اند:
۱. کمالگرایی خودمحور (Self-Oriented)
کمالگرایی خودمحور که یکی از انواع کمال گرایی است، اشاره به فردی دارد که توقعات زیادی از خود دارد. این نوع کمال گرایی احتمالا به روش‌های سالم بروز می‌یابد و معمولا در افراد بسیار موفق و خودانگیخته ظاهر می‌شود.
۲. کمالگرایی القاشده توسط جامعه (Socially Prescribed)
کمالگرایی القاشده توسط جامعه یکی دیگر از انواع کمال گرایی است و شامل انتظاراتی از سمت دیگران یا جامعه است که فرد آن‌ها را درونی کرده باشد. این انتظارات می‌تواند از سمت والدین، دوستان، افراد مهم زندگی او، محیط کار یا به‌طور کلی جامعه باشد و منجر به شک‌وتردید به خود، عدم اعتماد به نفس و اضطراب اجتماعی شود. این نوع از انواع کمال گرایی توسط جامعه ناشی از ترس از طرد شدن و انتقاد است و به احتمال زیاد از نظر ماهیت نابهنجار محسوب می‌شود.
۳. کمالگرایی دگرمحور (Other-Oriented)
کمال گرایی دگرمحور آخرین مورد از انواع کمال گرایی است. این نوع از انواع کمال گرایی شامل انتظارات بالای شخص از افراد دیگر است. کمال‌گرایان دگرمحور ممکن است بیش از حد خودانتقادی داشته باشند، خشن و پرتوقع باشند. این حالت می‌تواند منجر به خشم و دشمنی شود و شاید توانایی آن‌ها برای ایجاد روابط صمیمی و قابل‌اعتماد با دیگران را نیز مختل کند.
علائم و ویژگی کمال گرایی
کمال گرایی بیشتر به افراد با گرایش‌ها و ویژگی‌های شخصیتی زیر نسبت داده می‌شود:
- داشتن استانداردها و انتظارات خیلی بالا
- تحت‌فشار قراردادن خود برای عمل‌کردن مطابق استانداردها
- نیاز به برنامه‌ریزی و ساختارهای شفاف و واضح
- واکنش‌های منفی شدید نسبت به اشتباهات
- ترس شدید از شکست
- تلاش و جاه‌طلبی بیش از حد
- داشتن میزان بالاتری از شک به خود و ناامنی
- ناتوانی در نادیده‌گرفتن اشتباهات کوچک
- شخصی کردن اشتباهات به‌عنوان شکست یا عدم صلاحیت
- ترس شدید از قضاوت شدن یا رد شدن به‌خاطر اشتباهات
- صرف زمان، تلاش و انرژی زیاد برای بهبود یا کاهش اشتباهات خود
- خود نکوهی یا نشخوار ذهنی بیش از حد
- داشتن برنامه و آمادگی بیش از حد در تمام اوقات
- نیاز به داشتن قوانین، استانداردها و دستورالعمل‌های دقیق
- حساسیت بیش از حد به انتقاد و بازخورد منفی
- الگوی تفکر انعطاف‌ناپذیر و سیاه‌وسفید
- مشروط کردن خود ارزشمندی یا عزت‌نفس به موفقیت.
وقتی کمال گرایی مرضی روی بخش‌های زیاد و متفاوتی از زندگی شخص اثر می‌گذارد، تشخیص آن آسان‌تر است. در واقع باید گفت که بسیاری از افراد فقط در یک یا چند بخش از زندگی خود، تمایلات خاص کمال‌گرایانه را نشان می‌دهند.
چه چیزی باعث کمال گرایی می‌شود؟
این باور وجود دارد که هم ژنتیک و هم محیط در ایجاد ویژگی‌های شخصیتی مثل ایده آل گرایی نقش دارند. افراد می‌توانند آرمان گرایی را به صورت‌های مختلفی یاد بگیرند مثل:
- مشاهده
- مدل‌سازی رفتار در افراد درگیر این گرایشات
- ایجاد آن در واکنش به تعاملات
- تجارب خاص.
ایجاد کمال گرایی در خانواده‌های سخت‌گیر و منتقد
یکی از قوی‌ترین دلایل ایجاد کمال گرایی، سبک والدگری و فرزندپروری است. احتمال ایجاد رفتارهای کمال گرایانه در کودکانی که والدین یا مراقب‌های منتقد، خشن یا سخت‌گیر دارند، خیلی بیشتر است. گاهی این تجربه‌ها ناشی از سبک فرزندپروری و والدگری آسیب‌زننده و سهل‌انگارانه است. گاهی هم ممکن است نتیجه والدین خیرخواهی باشد که انتظارات بالایی از فرزندان خود دارند.
چه کسانی بیشتر مستعد کمال گرایی هستند؟
احتمال بیشتری وجود دارد که افراد درگیر ویژگی‌های شخصیتی خاص، کمال گرا شوند. مثلا افراد دارای ویژگی‌های روان نژندی و وجدان مداری، احتمال بیشتری برای کمال گرا شدن دارند. روان نژادی یک ویژگی شخصیتی است که با افزایش احتمال بیماری‌های روانی مختلف و همچنین حالت‌های ناسالم کمال گرایی، آسیب‌پذیری در برابر حالات عاطفی منفی را توصیف می‌کند. وجدان مداری، ویژگی ملاحظه‌کار بودن، دقیق و موشکاف بودن و محتاط بودن را توصیف می‌کند و در بسیاری از حالت‌های مثبت آرمان گرایی دخیل است.
تأثیرات مخرب کمال گرایی
داشتن ویژگی‌های کمال‌گرایانه ذاتا مضر نیست، اما حالت‌های خاصی از این ویژگی‌ها ممکن است روی سلامت ذهنی، عملکرد و کیفیت کلی زندگی فرد، اثر مخربی داشته باشند. بیشتر اثرات مخرب کمال گرایی، محصول افکار ناسالم ناشی از کمال گرایی است که عبارت‌اند از:
- خود نکوهی بالا
- عدم تحمل اشتباهات
- خود ارزیابی‌های منفی.
